Op 21 september volgde ik de doctoraatsverdediging van Sigrid Pauwels “Blauwdruk van een effectieve urgentierespons” Een onderzoek naar een rechtstheoretisch onderbouwde methode die de Vlaamse ruimtelijke ordening beter uitrust voor klimaatadaptatiedoeleinden. Een doctoraat op het snijpunt van stedenbouw en rechtspraktijk dewelke me ontzettend boeide en waardoor ik met een andere blik kijk op een aantal beleidsbeslissingen van de afgelopen weken.
Daarin beschreef ze het verschil tussen “urgency” (klimaatverandering) als een langdurige onzekere context versus “emergency” (pandemie) als een korte, acute noodsituatie.
Maatschappelijk en beleidsmatig kunnen we relatief goed overweg met emergency situaties maar blijkbaar slagen we er niet in om “wicked problems”, problemen die samengesteld zijn uit uiteenlopende deelproblemen, zoals de klimaatverandering maar bijvoorbeeld ook de bouwshift of de betaalbaarheid van wonen op te lossen. Er ontbreekt een zogenaamde urgentierespons.
Wicked problems vragen een multidisciplinaire breed gedragen en adaptieve governance die in ons land maar al te vaak doorkruist wordt door politisering, ad hoc beleid en bestuurlijke besluiteloosheid.
De Europese Unie is bevoegd voor ‘de bestrijding van klimaatverandering’, maar ingrepen die nodig zijn voor klimaatadaptie, zoals beperking van ruimtebeslag en ontharding, houden verband met de ruimtelijke ordening en dat blijft een exclusieve bevoegdheid van de lidstaten. In België zit de bevoegdheid voor klimaat zowel op het federale als regionale niveau. Ruimtelijke ingrepen zoals de bouwshift zijn een regionale bevoegdheid waar aspecten van fiscaliteit zoals onder andere de BTW een federale bevoegdheid is.
Voorbeelden van bestuurlijke besluiteloosheid en ad hoc beleid die daaruit volgen zijn:
- In 2018 werd met de strategische visie van het BRV de beleidskeuze voor verdichting gevalideerd in Vlaanderen. Deze strategische visie werd tot op heden echter nog niet aangevuld met uitgewerkte beleidskaders waardoor ad hoc beleid aan de orde is en juridische procedures in functie van vergunningen de regel in plaats van de uitzondering zijn (verdichtingsparadox)
- De planschaderegeling in functie van de bouwshift is wellicht onbetaalbaar.
- Noodzakelijke taxshift had geen breed politiek draagvlak waardoor deze naar de frigo werd verwezen.
- Afschaffing van BTW voordeel van 6% voor sloop en heropbouw voor professionele partijen staat haaks op de verdichtingsuitdaging op goed gelegen locaties en komt de betaalbaarheid van wonen zeker niet ten goede.
- Subsidies voor aankoop van elektrische wagen zullen wellicht even ineffectief blijven als vele renovatiesubsidies uit het verleden daar waar gedurfde beleidsbeslissingen, fiscale maatregelen zoals een weloverwogen taxshift wellicht veel efficiënter zijn zoals blijkt uit de huidige elektrische omwenteling in het bedrijfswagenlandschap wanneer in 2026 de belastingvoordelen voor fossiele brandstofwagens verdwijnen.
- Het referendum over betaalbaarheid van wonen in Gent en hoe publiek en privaat initiatief tegenover elkaar worden gezet als iets vies in plaats van iets inclusief, versterkend en verbindend dat het vertrouwen van de burger kan terugwinnen.
- Etc.
De vraag is hoe doorbreken we dit en komen we effectief tot die broodnodige urgentierespons waarmee we onze collectieve verantwoordelijkheid ten overstaan van onze kinderen niet uit te weg gaan maar samen opnemen (beleid, wetenschap, bedrijven en bevolking). Ik wil alvast deel uitmaken van een dergelijke “Coalition of the willing”.
